Być albo nie być

W programowaniu relacja ‘jest’ najczęściej oznacza możliwość potraktowania pewnej wartości (lub ogólniej: obiektu) jako należącego do określonego typu (klasy). Od kiedy wynaleziono dziedziczenie, obiekty mogą być polimorficzne – czyli być traktowane tak, jakby należały do kilku różnych typów danych. Dwa proste przypadki obejmują: zwykłe dziedziczenie publiczne, gdy obiekt klasy pochodnej jest też obiektem klasy bazowej, oraz implementowanie abstrakcyjnych interfejsów.

Czasami jednak to, co w związku ze słówkiem ‘jest’ bywa intuicyjne, nie zawsze sprawdza się w praktyce. Tak jest chociażby wtedy, gdy bierzemy pod uwagę:

• Dziedziczenie prywatne. Ten rzadko spotykany typ dziedziczenia (obecny w C++) sprawia, że choć obiekt klasy pochodnej jest nadal obiektem klasy bazowej, to wie o tym tylko on sam. Dlatego nie jest możliwe bezproblemowe rzutowanie w górę, które dla dziedziczenia publicznego jest przeprowadzane automatycznie. Mimo tego nadal mamy do czynienia z normalnym dziedziczeniem i jeśli przy użyciu jakichś brzydkich sztuczek (czyli na przykład reinterpret_cast) skonwertujemy odwołanie do obiektu na odwołanie do klasy bazowej, będziemy mogli z niego poprawnie skorzystać.
• Kolekcje obiektów.Teoretycznie zbiór obiektów typu B jest też zbiorem obiektów typu A, jeśli typ B jest rodzajem typu A (np. klasą pochodną). W praktyce jednak kolekcja może się zmieniać, a przy traktowaniu jej w sposób bardziej ogólny istnieje możliwość dodania do niej obiektów będących wprawdzie typu A, ale nie mających nic wspólnego z B.
  Stąd też wynika fakt, że w językach programowania nie można ot tak sobie rzutować pojemników na takie, które przechowują “bardziej ogólne” obiekty. Jeśli więc chcemy zmienić np. List<string> na List<object> w C#, musimy świadomie wykonać kopię pojemnika.
• Niewirtualne wielodziedziczenie. W bardziej skomplikowanych przypadkach, gdy klasa ma więcej niż jedną klasę bazową, mogą się pojawiać problemy z niejednoznacznością. Jeżeli bowiem idziemy w górę więcej niż dwa pokolenia, może mieć znaczenie ścieżka w grafie dziedziczenia, którą przy okazji obieramy. Ten problem eliminuje dziedziczenie wirtualne, przy okazji wprowadzając jednak spory zestaw nowych kłopotów. I dlatego właśnie wielodziedziczenia powinno się nie unikać, o ile się nie wie dokładnie, co chce zrobić :)

Zatem proste, zdawałoby się, stwierdzenie “coś jest jakiegoś typu”, w programowaniu może wcale nie być takie oczywiste. Takie są aczkolwiek uroki naszego ulubionego OOP-u :]