DOD organizuje dane

Moi koledzy-częściowo-po-fachu, czyli programiści silników gier, wymyślili niedawno magiczny trzyliterowy akronim DOD – skrót od Data-Oriented Design, czyli projektowanie oparte o dane. Oczywiście określenie ‘niedawno’ jest względnym i pewnie wielu z nich orzekło by, że DOD jest z nimi już całkiem długo. Każdy mem potrzebuje jednak czasu na rozprzestrzenienie się, a w przypadku tego fala tweetów na jego temat dotarła do mnie dopiero niedawno. Niedługo potem rzecz wydała mi się cokolwiek podejrzana.

Podstawowe pytanie brzmi rzecz jasna: o co w tym właściwie chodzi?… Ponieważ mówimy o programowaniu gier, to odpowiedź jest jasna: jeśli nie wiadomo o co chodzi, to chodzi o wydajność. W zaawansowanych grach czasu rzeczywistego mamy do czynienia z ogromną ilością danych, na których trzeba wykonać wiele, często skomplikowanych operacji, a wszystko to jeszcze musi być zrobione dostatecznie szybko, aby możliwe było pokazanie na ekranie kolejnej klatki bez widocznych przycięć. Dlatego też już dawno zauważono, że kodowanie “blisko sprzętu” się opłaca, bo pozwala maksymalnie wykorzystać jego możliwości.
To oczywiście nakłada na kod pewne wymagania oraz stwarza konieczność zwrócenia uwagi na rzeczy, którymi “normalnie” nie ma potrzeby się zajmować. Ładnym przykładem jest chociażby zarządzanie pamięcią. W wielu językach jest ono albo kompletnie pomijalne (garbage collector), albo sprowadza się do dbania o to, aby każdy zaalokowany blok był w końcu zwolniony. Gdy jednak stawiamy na wydajność, powinniśmy też zainteresować się szybkością samej operacji alokacji oraz takim rozmieszczeniem przydzielanych bloków, aby komunikacja na linii procesor-pamięć odbywała się z jak najmniejszą liczbą zgrzytów.
Ten i wiele podobnych szczegółów platformy sprzętowej powodują, że pisanie efektywnego kodu w silnikach gier to często dość literalne postępowanie według zasady Do It Yourself, połączone z ignorowaniem części feature‘ów wysokopoziomowych języków programowania, o których wiadomo, że negatywnie odbijają się na wydajności. Cóż, życie; nie ma w tym nic zaskakującego. Myślę, że każdy co bardziej zaawansowany programista zdążył zdać sobie sprawę z tego, że wszelkie koderskie udogodnienia związane z podniesieniem poziomu abstrakcji mają swój koszt liczony w dodatkowych cyklach procesora (i nie tylko). Rezygnacja z nich jest więc dobrym posunięciem, jeśli chcemy te “stracone” cykle odzyskać.
Robiąc to, będziemy mieli ciastko, ale już nie będziemy mogli go zjeść – a to oczywiście nie jest przyjemne. I po części zapewne stąd wzięło się pojęcie DOD, które nie odnosi się do niczego w gruncie rzeczy nowego, ale pozwala łatwiej odnosić się do tego rodzaju koderskich praktyk poprzez nadanie im nazwy. A przy okazji – jak mi się wydaje – w jakiś nie do końca wytłumaczalny sposób redukuje dysonans poznawczy programistów silników gier, którzy świadomie muszą pozbawiać się możliwości przestrzegania “jedynie słusznych” zasad pisania kodu.

Jak dotąd wszystko jest w gruncie rzeczy bardzo ładne i sensowne, i bez problemu zgadzam się z postulatami Data-Oriented Design tam, gdzie się one aplikują. Zgadzam się nawet z tą domniemaną ukrytą motywacją, zwłaszcza że sam nieraz narzekałem na owe “jedynie słuszne” rady. Za to nijak nie mogę pojąć, dlaczego następnym krokiem – po wynalezieniu pojęcia DOD – był mniej lub bardziej frontalny atak na programowanie obiektowe, określane nieco bardziej znanym (ale naturalnie również trzyliterowym) akronimem OOP.
Nie, nie chodzi o to, że programowanie obiektowe jest doskonałe – bo nie jest, nie było, nigdy nie będzie i nawet nie aspiruje do miana finalnego rozwiązania dla dowolnego problemu (już nie wspominając o tym, że takowe po prostu nie istnieją). Rzecz w tym, że zwolennicy DOD (DOD-a? :]) w nieprzemyślany sposób wybrali sobie przeciwnika, nie zauważając, że jest on paradygmatem zupełnie innego rodzaju niż ich własny. A to przecież takie proste:

• OOP sugeruje, że naturalną architekturą dla systemów jest ta oparta o obiekty, będące mniej lub bardziej abstrakcyjnymi bytami, połączonymi relacjami i wchodzącymi ze sobą w interakcje
• DOD wskazuje na to, że głównym zadaniem kodu jest transformacja danych w inne dane i że optymalizacja procesu przetwarzania danych jest priorytetem przy tworzeniu wewnętrznej struktury programu

Widać to, prawda?… Miedzy powyższymi dwoma podejściami nie tylko nie ma sprzeczności. One są od siebie po prostu niezależne, co oznacza również, że mogą występować razem w jednym programie.

“Mapa nie jest terytorium.”

Jeśli Data-Oriented Design koniecznie potrzebuje jakiegoś przeciwnika, to są nim raczej inne xOD-y, których jest już przynajmniej kilka, chociaż wiele nie zostało jeszcze nawet nazwanych. (Dobry przykład to projektowanie oparte o user experience, czyli wrażenie użytkownika, gdzie priorytetem jest m.in. responsywność, nie będąca wcale synonimem wydajności). To, co piewcy DOD zdają się krytykować w swoich publikacjach, to jakieś “projektowanie oparte o eleganckie abstrakcje”, czyli pisanie kodu, który jest sztuką dla sztuki: ładnie wygląda (w założeniu), ściśle trzyma się założeń używanego paradygmatu przy jednoczesnym eksploatowaniu wszelkich jego “zdobyczy” (czyli np. wzorców projektowych). I chociaż bywają w swoich wysiłkach niezwykle twórczy (w prezentacjach z tego tematu spotkałem nawet cytaty z Baudrillarda), to nie zmienia to faktu, że kopią leżącego (czy raczej biją martwego konia, jakby to powiedzieli Amerykanie ;-)). Bo jeśli ktoś naprawdę posuwa się do takich absurdów jak czteropoziomowa hierarchia dziedziczenia obiektów gry, to znaczy że ma znacznie poważniejsze problemy niż okazjonalny cache miss :)

Odpalanie klasy

Niskopoziomowe, wewnętrzne klasy logiki mają tę wadę (jeśli można to tak nazwać…), iż są właśnie niskopoziomowe i wewnętrzne – a przez to trudne do testowania w powiązaniu z całą aplikacją. Między nimi a interfejsem może znajdować się wiele warstw, które utrudniają debugowanie.
To sprawia, że przydatne stają się testy jednostkowe (unit tests). Do ich tworzenia i uruchamiania potrzeba jednak odpowiednich frameworków. Na szczęście te są już dostępne dla niemal każdego sensownego języka programowania i nierzadko są wręcz częścią jego lub jego środowiska.
Nie zawsze jednak tak było. Alternatywą dla ręcznego tworzenia specjalnych aplikacji przeznaczonych wyłącznie do testowania klas były (i właściwie nadal są) interesujące mechanizmy “uruchamiania klas” jako takich, które oferują niektóre języki programowania.

Dotyczy to przede wszystkim – jeśli nie wyłącznie – tych spośród nich, w których koncepcja programu czy aplikacji nie jest wyraźnie zakreślona. Coś jakiego jak entry point (“punkt wejścia”), od którego zaczyna się wykonywanie kodu, musi jednak istnieć i trzeba mieć jakiś sposób na jego określenie. Jeżeli zamiast aplikacji mamy tylko mniej lub bardziej luźny zbiór klas, to siłą rzeczy musi się on znajdować w którejś z nich.
A jeśli znajduje się w jednej, to czemu nie dodać go też do innych – także tych, które z założenia nie mają pojęcia o interakcji z użytkownikiem? Tworzymy w ten sposób pewnego rodzaju back-end, a owe dodatkowe punkty wejścia mogą posłużyć do testów. Oto prosty przykład w języku Java:
public class Sumator
{
private int sum = 0;
public void add(int x) { sum += x; }
public int getSum() { return sum; }

// testowy punkt wejścia
public static void main(String[] args) {
int n = args.length > 1 ? Integer.parseInt(args[1]) : 100;

Sumator s = new Sumator();
for (int i = 1; i <= n; ++i) s.add(i); System.out.println ("Spodziewana suma: " + (n * (n + 1) / 2)); System.out.println ("Otrzymana suma: " + s.getSum()); } }[/java] Statyczna metoda main to w Javie sposób na określenie punktu wejścia. Typowym miejscem dla niego jest główna klasa aplikacji, względnie całkiem osobna klasa przeznaczona do zarządzania samym uruchamianiem programu. Tutaj umieszczamy metodę main w klasie logiki (bardzo zaawansowanej zresztą ;-]), przez co możemy “odpalić” samą tę klasę i wykonać jakiś kod testujący jej funkcjonalność.

Z popularnych języków mających taki feature można jeszcze wspomnieć Pythona. W nim obiektowość nie jest obowiązkowa, więc to skrypt (plik .py) jest podstawową jednostką kodu, którą można uruchamiać:

Daje się w nim też umieścić “swobodny” kod, co na pierwszy rzut oka wydaje się dobrym miejscem na instrukcje testowe. Trzeba tylko otoczyć je pokazanym wyżej ifem, aby były one uruchamiane wyłącznie przy wywoływaniu skryptu z wiersza poleceń, nie zaś przy imporcie zawartego w nim kodu (instrukcją import).

Niestatyczne klasy wewnętrzne w praktyce

Postawiłbym tezę, że każdy szerzej używany język programowania ma ok. jedną wyróżniającą cechę, definiującą w znacznym stopniu sposób, w jaki się go używa. Innymi słowy, każdy język z czymś się kojarzy. I tak myśląc o C, przypominamy sobie od razu wskaźniki; w Pythonie przychodzi nam na myśl składnia oparta na wcięciach; Pascal kojarzy nam się natychmiast z begin/end; w LISP-ie mamy miliardy nawiasów; w C++ przeciążanie operatorów; w PHP kod przeplatany wstawkami HTML – i tak dalej. Chyba tylko C# jest – przynajmniej dla mnie – swego rodzaju wyjątkiem w tej kwestii (co niekoniecznie musi być złe, bo oznacza również brak wyraźnie irytujących feature‘ów).

Dzisiaj jednak chciałem napisać o Javie z tego względu, że przyszło mi ostatnio kodować nieco w tym języku. Wrażenie, jakie w związku z tym odnoszę, jest takie, iż Java to obecnie chyba najbardziej “klasycznie obiektowy” język ze wszystkich, które mają w branży jakieś znaczenie. Tu nie ma żadnych udziwnień, które łamałyby paradygmat OOP-u, na który składają się m.in. obiekty dostępne przez referencje, komunikacja za pomocą interfejsów i metod, wyraźny podział na proste typy wbudowane i złożone klasy, jawne tworzenie kopii obiektów, i tak dalej. Z jakichś powodów “wynalazki” w rodzaju typów generycznych czy wyrażeń lambda przebijają się do Javy bardzo, bardzo powoli.
Do tej listy trzeba też dopisać jakąkolwiek formę wskaźników na funkcje, przydatną w implementacji callbacków, czy też delegatów przeznaczonych do obsługi zdarzeń. Zamiast tego javowe API muszą uciekać się do (znów wybitnie OOP-owego) implementowania ustalonych interfejsów i polimorficznych wywołań metod. Do tego jednak język posiada unikalny feature, który – przynajmniej w założeniu – ma ten proces wydatnie ułatwiać. To właśnie tytułowe niestatyczne klasy wewnętrzne (inner classes).

Źródło obrazka

Idea jest prosta. Jeśli klasę B umieścimy wewnątrz klasy A, to zabieg ten w Javie będzie miał skutek nie tylko dla widoczności tej pierwszej. Klasa B będzie wtedy klasą wewnętrzną A także w tym sensie, że każdy jej obiekt będzie zawsze związany z jakimś obiektem klasy A. Tą związanie odbywa się automatycznie i objawia dostępem do składników klasy “otaczającej”:

To w sumie nie jest aż tak imponujące. Wprawnym okiem można łatwo zauważyć, że to w gruncie rzeczy tylko cukierek składniowy dla przekazywania this do konstruktora klasy wewnętrznej i późniejszego odwoływania się do niego. Ciekawiej jest wtedy, gdy mała, wewnętrzna, pomocnicza klasa jest na tyle mała i pomocnicza, że nie warto nawet nadawać jej nazwy, bo potrzeba nam tylko jednego jej obiektu:

Wówczas wszystko co o tej klasie wiemy to to, że implementuje ona pewien interfejs i właśnie za jego pośrednictwem możemy się do jej jedynego obiektu odwoływać.

Tak w skrócie wygląda teoria. Z praktycznego punktu widzenia mogę natomiast powiedzieć, że dwojga złego lepiej już te wątpliwej świeżości cukierki składniowe mieć, skoro innego wyjścia nie ma… Mam tu na myśli oczywiście fakt, że wobec braku delegatów/zdarzeń/domknięć/itp. jedynym sposobem na komunikację zwrotną w aplikacjach javowych jest wywoływanie metod z ustalonych interfejsów, implementowanych przez obiekty, które następnie podaje się jako “słuchacze” (listeners). Niestatyczne klasy wewnętrzne zapewniają przynajmniej łatwe połączenie między tymi sztucznie wprowadzonymi obiektami i resztą programu.
Trzeba jednak uważać, by nie zamienić swojego kodu w spaghetti, co może się łatwo zdarzyć, jeśli radośnie wpleciemy definicje klas w treść funkcji. Jest to szczególnie niepożądane w kodzie inicjalizującym np. elementy UI, w którym należy po kolei poustawiać wszystkie listenery dla wszystkich kontrolek. Zdefiniujmy je wszystkie w locie i będziemy mieli całą obsługę zdarzeń w jednej metodzie. Fuj!

Dlatego lepiej już definiować takie pomocnicze obiekty w podobny sposób, jak wyżej – tj. jako pola, którym przypisujemy klasy stworzone ad hoc, zawierające metody z reakcjami na zdarzenia. To oczywiście tylko nędzna imitacja składni prawdziwych procedur zdarzeniowych, ale przynajmniej jest to podróbka akceptowalna.

Wtyczki do programów w .NET

Rozszerzalność od dawna jest w modzie: praktycznie żadna poważniejsza aplikacja nie obywa się bez jakiegoś systemu pluginów, czyli “wtyczek” zwiększających jej funkcjonalność. Niektóre robią to przy okazji (acz ze słusznych powodów), inne czynią z elastyczności i rozszerzalności swój główny oręż (patrz np. uniwersalne komunikatory w typie Mirandy). Wszystko to kojarzy się trochę linuksiarsko, jednakże obecnie także wiele programów stricte pod Windows zachęca (a przynajmniej umożliwia) swoich użytkownika do zakasania rękawów i zakodowania im nowych funkcji.
Dotyczy to także aplikacji na platformę .NET. Co więcej, sama jej natura ułatwia budowanie programów wspierających koncepcję rozszerzalności. Rzecz opiera się na pojęciu assembly, czyli czegoś w rodzaju pakietu (javowe skojarzenia wskazane) zawierającego kod, a więc klasy. Ze względu na to, że .NET Framework zawiera wbudowany kompilator, jest zupełnie możliwe, by nasz program udostępniał całe środowisko do pisania do niego pluginów, a następnie przerabiania ich na kod wykonywalny i podłączania ich do aplikacji. Nie twierdzę, że znam program, który rzeczywiście tak robi, ale przynajmniej w teorii jest to możliwe :)

Powszechniejsze wydaje mi się prostsze podejście, w którym assembly dostarcza się w postaci skompilowanej. Zazwyczaj jest to biblioteka .NET-owych, zapisana jako plik .dll, niemający przy tym zbyt wiele wspólnego z natywnymi czy COM-owymi DLL-ami. Wczytanie go jest bardzo proste, gdy wykorzystujemy do tego klasę System.Reflection.Assembly:

Wskazana jest tutaj ostrożność np. w postaci zapewnienia, że każde assembly ładujemy tylko raz. Najlepiej jest wyznaczyć osobny podkatalog na wtyczki do naszego programu i ładować je jednokrotnie, zapewne podczas uruchamiania samej aplikacji.

Gdy mamy już gotowy obiekt klasy Assembly (niezależnie od tego, czy skompilowaliśmy go sami czy wczytaliśmy go z gotowej binarki tak, jak powyżej), chcielibyśmy pewnie jakoś wykorzystać zawarty w nim kod. Są nim oczywiście jakieś klasy, które możemy pobrać metodą GetExportedTypes. Zwróci nam ona metody tablicę obiektów Type, czyli znanej zapewne metaklasy należącej do .NET-owego systemu refleksji. Z nimi zaś zrobić możemy… no, prawie wszystko :) Do interesujących w kontekście pluginów czynności należy przede wszystkim sprawdzenie, czy dana klasa implementuje jakiś ustalony przez nas interfejs “wtyczkowy”, a następnie utworzenie jej obiektu:

Takie beztroskie, dynamiczne tworzenie obiektów z binarnego kodu wczytanego już w trakcie działania programu jest jak najbardziej możliwe i, jak widać wyżej, całkiem proste – stosujemy do tego metodę CreateInstance klasy o wdzięcznej nazwie Activator. Wymogiem jest obecność w klasie wtyczki odpowiedniego konstruktora. W powyższym kodzie zakładamy na przykład najprostszy przypadek, iż dostępna jest jego wersja bezparametrowa.

To w sumie wszystko, jeśli chodzi o wczytywanie. To, w jaki sposób plugin może rozszerzać możliwości naszej aplikacji, zależy głównie od zawartości interfejsu, który nazwałem tutaj umownie IPlugin. Projektując go, powinno się zadbać o jego elastyczność i prostotę, a także wziąć pod uwagę chociażby kwestie bezpieczeństwa.

Co może udawać obiekt w C++

Możliwości przeciążania operatorów w C++ dla własnych typów obiektów sprawiają, że mogą one (tj. te obiekty) zachowywać się w bardzo różny sposób. Mogą na przykład “udawać” pewne wbudowane konstrukcje językowe, nierzadko wykonując ich zadania lepiej i wygodniej. Przykładów na to można podać co najmniej kilka – oto one:

• Obiekt może zachowywać się jak funkcja, czyli udostępniać możliwość “wywołania” siebie z określonymi parametrami. Takie twory często nazywa się funktorami i bywają używane podczas pracy ze standardową biblioteką STL.
  Działają one przy tym w bardzo prosty sposób, zwyczajnie przeciążając operator nawiasów okrągłych (). Jest on na tyle elastyczny, że może przyjmować dowolne parametry i zwracać dowolne rezultaty, co pozwala nawet na stworzenie więcej niż jednego sposobu “wywoływania” danego obiektu. Jednym z bardziej interesujących zastosowań dla tego operatora jest implementacja w C++ brakującego mechanizmu delegatów, czyli wskaźników na metody obiektów.
• Na podobnej zasadzie obiekt może udawać tablicę – wie o tym każdy, kto choć raz używał klas STL typu vector. Wymagane jest tu przeciążenie operatora indeksowania []. Daje ono wtedy dostęp do elementów obiektu-pojemnika, który zresztą nie musi być wcale indeksowany liczbami, jak w przypadku tablic wbudowanych (dowodem jest choćby kontener map). Ograniczeniem jest jedynie to, że indeks może być (naraz) tylko jeden, bo chociaż konstrukcja typu:
  1. v[3,4] = 5;

  jest składniowo najzupełniej poprawna, to działa zupełnie inaczej niż można by było się spodziewać :)

• Obiekty mogą też przypominać wskaźniki, które wtedy określa się mianem ‘sprytnych’ (smart pointers). Dzieje się tak głównie za sprawą przeciążenia operatorów * (w wersji jednoargumentowej) i ->. Normalnie te operatory nie mają zastosowania wobec obiektów, ale można nadać im znaczenie. Wtedy też mamy obiekt, który zachowuje się jak wskaźnik, czego przykładem jest choćby auto_ptr z STL-a czy shared_ptr z Boosta.
• Wreszcie, obiekt może też działać jako flaga boolowska i być używany jako część warunków ifów i pętli. Sprytne wskaźniki zwykle to robią, a innymi wartymi wspomnienia obiektami, które też takie zachowanie wykazują, są strumienie z biblioteki standardowej. Jest to spowodowane przeciążeniem operatora logicznej negacji ! oraz konwersji na bool lub void*.

Reasumując, w C++ dzięki przeciążaniu operatorów możemy nie tylko implementować takie “oczywiste” typy danych jak struktury matematyczne (wektory, macierze, itp.), ale też tworzyć własne, nowe (i lepsze) wersje konstrukcji obecnych w języku. Szkoda tylko, że często jest to wręcz niezbędne, by w sensowny sposób w nim programować ;)

Pola i akcesory wewnątrz klasy

Zgodnie z zasadami programowania obiektowego pola klas nie powinny być bezpośrednio dostępne na zewnątrz. Należy jest zawsze opakowywać w akcesory: właściwości lub krótkie metody typu get i set. Z nich właśnie korzysta potem kod zewnętrzny, dzięki czemu nie może on (w dobrze napisanej klasie) niczego zepsuć poprzez – chociażby – ustawienie jakiegoś pola na nieprzewidzianą wartość.
Taka praktyka jest powszechnie przyjęta i raczej nie budzi wątpliwości. Inaczej jest z używaniem tychże pól lub akcesorów wewnątrz klasy, a więc w jej własnych metodach. Tutaj często mamy wybór: czy odwołać się do “gołego” pola, czy też poprzez odpowiednią właściwość/metodę.

Które podejście jest właściwsze? C#/.NET od wersji 3.0 zdaje się to rozstrzygać, umożliwiając półautomatyczne tworzenie właściwości:

Nie ma tutaj nie tylko bloków get i set, ale i ukrytą pod tą właściwością pola. Przy korzystaniu z tego feature‘a żadnego dylematu więc nie ma.
Wydaje mi się jednak, że wybór nie jest taki oczywisty i że niekoniecznie należy używać akcesorów wewnątrz klasy. Argumentem przeciw, który od razu przychodzi do głowy, jest troska o wydajność – zwykle jednak przesadzona, bo proste gettery i settery są bez problemu rozwijane w miejscu użycia. Drugim ‘ale’ jest wygląd kodu w językach bez właściwości; zwłaszcza dotyczy to Javy, w której odpowiednik C#-owego:

roiłby się od getów. W końcu można by się jeszcze pokusić o uzasadnienie na wpół merytoryczne: skoro bądź co bądź prywatne pole jest składnikiem klasy do jej wyłącznej dyspozycji, to dlaczego metody miałyby obchodzić je dokoła zamiast odwoływać się doń bezpośrednio? A może jednak lepiej jest skorzystać z tej dodatkowej warstwy pośredniczącej (mogącej np. wykrywać jakieś błędy)?…

Na razie – mimo całkiem przyzwoitego doświadczenia w programowaniu w językach wszelakich – trudno jest mi na te pytania odpowiedzieć. Ostatnio aczkolwiek skłaniam się ku bezpośredniemu dostępowi do pól w metodach klas. Chętnie poznałbym jednak opinie innych koderów na ten temat.

Obiektowy szowinizm

Od jakiegoś czasu najpopularniejszymi językami programowania są albo te stricte obiektowe, albo chociaż oferujące przynajmniej najważniejsze cechy tego modelu programowania (czyli dziedziczenie, polimorfizm i metody wirtualne). Prawdopodobnie większość powstającego kodu realizuje więc założenia OOP-u co najmniej w takim stopniu, że można go uznać za spełniający paradygmat obiektowy – albo chociaż podpadający pod obiektowość bardziej niż pod cokolwiek innego.
Ano właśnie: warto od czasu do czasu zauważyć, że oprócz OOP-u istnieje też “coś innego”, i że obiektowy model programowania wcale nie jest jedynym. Nie musi być on też ani ostatecznym, ani najbardziej uniwersalnym. A już tym bardziej nie jest on jedynie słusznym.

Jako koderzy podążający za wytycznymi programowania obiektowego często jednak tak uważamy – mniej lub bardziej świadomie. Zwłaszcza, że obecnie można zajmować się programowaniem całkiem długo i nawet nie słyszeć o innych paradygmatach niż obiektowy. A jeśli nawet ktoś na podobne “ciekawostki” lub na “dziwaków” opowiadających się na innym podejściem do kodowania, to najpewniej nie będzie to miało żadnego wpływu na jego dobre samopoczucie i przekonanie o wyższości OOP-u nad czymkolwiek innym.
Bo przecież łatwo znaleźć programistów myślących bardzo podobnie i bez wysiłku wyciągnąć całe mnóstwo silnych argumentów na poparcie swoich racji. Bodaj najczęściej wykorzystywanym jest ten mówiący o odpowiednim poziomie abstrakcji, który jest jakoby immanentną cechą programowania obiektowego. Z jednej strony jest on bowiem wyższy od brzydkiego programowania strukturalnego, dzięki czemu kod obiektowy łatwiej jest napisać i zrozumieć. Jednocześnie nie jest to też poziom zbyt wysoki, przez co nadal wiadomo, jak nasz program działa i jak z grubsza sprawuje się pod względem wydajnościowym. Tego samego nie można rzecz jasna powiedzieć wtedy, gdy kodujemy funkcyjnie czy deklaratywnie.

Wszystko to brzmi rozsądnie i wydaje się słuszne. W rzeczywistości jednak posługiwanie się takimi kryteriami jest zwykłym nadużyciem. Na takiej zasadzie można by narzekać na to, że nie da się przygotować omletu przy pomocy samego widelca (że pozwolę sobie posłużyć się analogią kulinarną ;]). Należy bowiem zawsze mieć na uwadze to, o jakim zastosowaniu mówimy. Programowanie nie jest przecież dziedziną abstrakcyjną, ale jak najbardziej praktyczną, niezależnie od tego, jak bardzo usiłowalibyśmy ją steoretyzować.
Dlatego też absurdem jest twierdzenie o wyższości programowania obiektowego nad innymi paradygmatami. Bo czy bawilibyśmy się w tworzenie klas w przypadku takiego oprogramowania jak firmware procesora czy karty graficznej, działającego w ścisłym powiązaniu ze sprzętem? I czy odpowiadałoby nam, gdyby zamiast określania za pomocą znaczników wyglądu fragmentów strony WWW bylibyśmy zmuszeni tworzyć dla każdego z nich osobny obiekt i ustawiać jego właściwości?…

Nie zamykajmy się więc w swoim obiektowym światku, nawet jeśli czujemy się w nim nadzwyczaj dobrze. Znajomość innych sposobów kodowania może nam bowiem tylko pomóc.