le ba’urtadji be lo valsi be fi la lojban.

Wymowa słów w lojbanie.

Moje trwające już kilka miesięcy zainteresowanie lojbanem pewnie nie przetrwałoby tak długo, gdyby był on czymś w typie esperanto – a tym, jak wiemy, na pewno nie jest. Przeglądanie jego “formalnej definicji” (czyli The Lojban Reference Grammar) sprawia raczej wrażenie czytania dokumentacji języka programowania, biblioteki lub innego API. Jest to więc całkiem przyjemna lektura :)
Nie zapominajmy jednak, że lojban jest mimo wszystko pomyślany jako język (również) dla ludzi, i to także do – szok! horror! – mówienia. Posiada więc również określone reguły wymowy wyrazów. Są one zresztą określone bardzo dobrze, gdyż niewielki poziom ich skomplikowania nijak ma się do złożonych i nie zawsze jasnych niuansów wymowy języków naturalnych. Można to łatwo zauważyć, kiedy przyjrzymy się im z bliska.

Zacząć wypada od powtórzenia tego, co kiedyś napisałem w pierwszej notce nt. lojbanu. Chodzi o fakt, że w języku tym obowiązuje reguła tak zwanego audio-wizualnego izomorfizmu, co jest uczoną nazwą dla jednoznacznej odpowiedniości między wypowiadanymi głoskami i ich reprezentacją w postaci liter. W lojbanie obowiązuje ona zawsze, co ma niewątpliwe zalety. Konsekwencją jest chociażby brak słów o takiej samej wymowie, lecz innej pisowni, czyli tzw. homonimów (przykłady: bóg/Bug/buk w języku polskim albo np. ware/wear/where w angielskim). Nie występuje też sytuacja odwrotna, czyli różna wymowa przy tej samej pisowni, czego przykładem są pary typu lead (‘przewodzić’ lub ‘ołów’), present (‘prezent’ lub ‘pokazywać’), record (‘nagranie’ lub ‘nagrywać’) albo wind (‘wiatr’ lub ‘nakręcać’) w języku angielskim.
Krótko mówiąc, w lojbanie nie trzeba uczyć się wymowy poszczególnych słów – wystarczy jedynie znać sposób wypowiadania głosek; słowa są po prostu ich złożeniem. Żeby więc poprawnie mówić w tym języku, trzeba sobie jedynie przyswoić jego alfabet. Oto on:

Zawiera on 26 znaków, ale nie wszystkie są literami w typowym nas sensie (dlatego używa wobec nic raczej lojbańsiego terminu lerfu). Niemniej większość jest, a dodatkowo ich podobieństwo do polskich odpowiedników jest całkiem spore. Reguły wymowy lojbanu przedstawiają się bowiem następująco:

• Samogłoskami są a, e, i, o, u. Można wymawiać je dokładnie tak samo jak w języku polskim.
• y tylko z grubsza można odnieść do polskiego <y> – to bynajmniej nie jest to samo. y to tak zwana szwa – głoska, którą często nieświadomie artykułujemy, gdy chwilowo “brakuje nam słów” (co się czasem zapisuje jako “eee….”). W angielskim jej przykładem jest chociażby samogłoska między ‘t’ i ‘l’ w nazwie zespołu The Beatles. W języku polskim szwa jako taka nie występuje, ale jej wymowa nie powinna stanowić żadnego problemu.
• Spółgłoski b, d, f, g, k, l, m, n, p, r, s, t, z są wymawiane tak samo, jak po polsku. r może być dowolnie “twarde”.
• Co do pozostałych spółgłosek, rzecz ma się nieco inaczej:
  • przede wszystkim, ‘ (apostrof) nie jest znakiem interpunkcyjnym. Jest on jak najbardziej wymawiany (!) – tak jak polskie <h>. Występuje on tylko między samogłoskami.
  • c wymawiamy jak polskie <sz>
  • j to <ż>, trochę tak jak w języku francuskim (bonjour)
  • v, jak można się domyślić, to <w> (które jest różne od <b>)
  • x to prawdopodobnie najgorsza bestia. Jego polskim odpowiednikiem jest <ch>, ale niestety obecnie różnica między wymową <ch> a <h> jest u większości Polaków właściwie żadna. Stąd najlepiej określić ją jako “twardsze”, bardziej “charczące” <h>. Najczęściej podawanym przykładem tej głoski jest ‘ch’ w szkockim wyrazie loch, oznaczającym jezioro…. Oto przykład dźwiękowy: [x] – życzę połamania gardła ;)
• Samogłoski mogą występować w parach, które wymawia się tak, jakbyśmy się spodziewali w języku polskim. Przykłady: io jako <jo>, oi jako <oj>, au jako <ał>, ii jako <ji>, ue jako <łe> itp. Wyjątkiem jest ou – ta para w lojbanie nie występuje.
• . (kropka) nie jest znakiem przestankowym, lecz pauzą. Oznaczą krótką przerwę między wypowiadanymi głoskami. Stosuje się ją zawsze, gdy słowo zaczyna się od samogłoski.
• , (przecinek) może rozdzielać sylaby w obcych nazwach. Nie pełni on funkcji znaku interpunkcyjnego i zasadniczo jest rzadko spotykany.
• Akcent pada zawsze na przedostatnią sylabę, przy czym ewentualne y się tu nie liczy. Mówimy więc np. vacysai (‘kolacja’), a nie vacysai.

Proste, prawda? ;-) Żarty żartami, ale niech ktoś spróbuje w podobnie kompaktowej formie streścić zasady wymowy (i pisowni!) języka polskiego… Mam wrażenie, że by się to nie udało :)

Po dawce wiedzy teoretycznej możemy posłuchać próbek dźwiękowych mówionego lojbanu. Na oficjalnej stronie możemy znaleźć ich całkiem sporo. Co nieco można znaleźć też na Youtube, aczkolwiek nie wszystkie mają znaczącą wartość poznawczą :)
Jest tam jednak przynajmniej jeden świetny przykład: la fanza najnimre, czyli The Annoying Orange (Wkurzająca Pomarańcza) z lojbańską ścieżką dźwiękową:

Be Sociable, Share!

• 
• 

Be Sociable, Share!

• 
• 

• Tweet
•