le ciste be fi lo’i namcu bei bau la lojban.
2010-06-22 11:47
System liczb w lojbanie.
Jako kolejny temat odnośnie lojbanu zdecydowałem się opisać jego system numeryczny, czyli sposób wyrażania liczb. W dużym stopniu zainspirował mnie do tego pewien komentarz stwierdzający, że w lojbanie – biorąc pod uwagę jego nietypowość – używa się pewnie liczb Churcha albo innej, równie pokręconej konstrukcji :) Pewnie byłoby to jakoś zgodne z jego ideą, ale na szczęście w rzeczywistości jest zupełnie inaczej ;P
Zacznijmy od prostych cyfr, które to przedstawia poniższa tabelka:
| no | pa | re | ci | vo | mu | xa | ze |
| 0 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
| bi | so | dau | fei | gai | jau | xei/rei | vai |
| 8 | 9 | A (10) | B (11) | C (12) | D (13) | E (14) | F (15) |
Powinna ona od razu wzbudzić przyjazne uczucia, jako że wyraźnie pokazuje wielce interesujący fakt: lojban ma natywne wsparcie dla systemu szesnastkowego! I chociaż domyślnie używanym jest nadal ten dziesiętny, taka zapobiegliwość u twórców języka jest z pewnością godna uznania ;)
Nie bez powodu też ciągle używam pojęcia ‘cyfr’ zamiast ‘liczb’. Tak jak notacji matematycznej, liczby w lojbanie składa się bowiem z cyfr, i to dokładnie w ten sam, pozycyjny sposób. Powyższy zestaw słówek (są to oczywiście cmavo) jest wobec tego zupełnie wystarczający do wyrażenia każdej skończonej liczby naturalnej; nie ma żadnych osobnych form gramatycznych dla dziesiątek czy setek. Oto przykłady, które powinny ukazywać dokładną analogię między zapisem dziesiętnym a słownym w lojbanie:
| paxa | vore | muno | xaso | parebi | revoci | repavono | sononopa |
| 16 | 42 | 50 | 69 | 128 | 243 | 2140 | 9001 |
Przy liczbach sięgających dziesiątek czy setek milionów pomocny jest separator ki’o, który jest oddziela tysiące (podobnie jak spacja w języku polskim lub przecinek w angielskim). Tak więc 4096 to vo ki’o nosoxa, a ilość bajtów w megabajcie (czyli 1048576) wyrazimy jako pa ki’o novobi ki’o muzexa. Przy okazji nadmienię, że spacje w zapisie tekstowym mogę wstawiać między cyframi w dowolny sposób (również nigdzie), co dotyczy zresztą każdego ciągu cmavo w lojbanie.
Co z większymi zbiorami liczb, jak całkowite czy wymierne? Mamy oczywiście znak minus, pozwalający tworzyć liczby ujemne: ni’u (dla spójności istnieje też znak plus: ma’u). Do ułamków niezbędny jest z kolei separator dziesiętny pi, którego nie należy mylić z liczbą π (ona sama ma zresztą swoje własne oznaczenie: pai). Wreszcie, jest też kreska ułamkowa, czyli fi’u. Przy pomocy tych słów możemy już wyrazić całkiem sporo różnych liczb:
| ni’u mu | re pi voxa | ni’u pamu pi ze | re fi’u mu |
| -5 | 2,46 | -15,7 | 2/5 |
Na tym zestawie chwilowo zakończymy, mimo że lojban posiada gramatykę “obsługującą” nawet liczby zespolone (!). Ciekawsze będzie raczej pokazanie sposobu użycia liczb w wypowiedzi. W ‘normalnych’ językach liczby służą zazwyczaj do określania ilości czegoś, najczęściej w sztukach. Dość podobnie jest w lojbanie, gdzie możemy liczbą opatrzyć sumti, jak w poniższym przykładzie:
mi renro vo rokci
Rzucam czterema kamieniami.
Jako ciekawostkę mogę dodać, że powyższe bridi nie specyfikuje tego, czy były to cztery osobne rzuty czy też jeden rzut wszystkimi czterema kamieniami naraz. Możliwe jest aczkolwiek dokładniejsze określenie, ale oczywiście nie będę się tym zajmował :)
loi patlu
Drugi sposób użycia liczb to sytuacje, gdy stanowią one samodzielne sumti. Dzieje się to nieco częściej niż w innych językach, gdzie zdania typu “Dwa plus dwa równa się cztery.” są relatywnie niezbyt powszechne poza samą matematyką. Tutaj jest trochę inaczej między innymi z tego względu, że użycia wszelkich jednostek miar – takich jak metry czy kilogramy – odbywają się za pośrednictwem odpowiadających im predykatów (czyli selbri), na przykład takich jak ten:
grake :: x1 ma masę x2 gramów wg standardu x3
Miejsce (“argument”) x2 wymaga tutaj właśnie liczby jako samodzielnego sumti. Tworzymy go za pomocą rodzajnika li. Stąd mamy np. li revo – liczba 24, a także:
loi patlu poi mi te vecnu cu grake li cinono
Ziemniaki, które kupiłem, ważą 500 gramów.
Tym, jak mógłby wyglądać dialog w sklepie, który do tego zakupu doprowadził, być może zajmę się w przyszłości :)
-
Kos:
June 22nd, 2010 o 16:49Ale fajnie, zainspirowałem notkę :) Robi na mnie wrażenie, ile czasu musisz poświęcać temu językowi. Byłbyś już w stanie przeżyć w miasteczku, w którym wszyscy znają jedynie lojban?
Zwróć uwagę, że lojban jest najwyraźniej optymalizowany pod prostotę gramatyczną i jednoznaczność, ale języki naturalne też “się optymalizowały” w jakimś kierunku. Na przykład by powiedzieć ‘milion’ potrzeba w j. polskim tylko 2 sylaby, a tu? Ogólnie języki naturalne mają zasadę “im liczba mniej skomplikowana, tym krótsza nazwa”. Gramatyczne wywijasy też chyba funkcjonują po to, by było, hm, więcej redundancji, by łatwiej stosowało się język w mowie. Tak to sobie przynajmniej tłumaczyłem.
Nie wspomniałeś, jaki jest lojbanowy “0x” przed liczbami szesnastkowymi – zgaduję, że jest coś takiego? Niejednoznaczość w tym języku, jeszcze czego :)
-
Xion:
June 22nd, 2010 o 18:49“Ale fajnie, zainspirowałem notkę :) Robi na mnie wrażenie, ile czasu musisz poświęcać temu językowi. Byłbyś już w stanie przeżyć w miasteczku, w którym wszyscy znają jedynie lojban?”
Tego nie wiem. Bardzo, bardzo nie chce mi się systematycznie uczyć słownictwa – więc tego nie robię :) W zasadzie cały mój zasób słów został nabyty albo jeszcze z czytania L4B (Lojban For Beginners), albo z przyglądania się rozmowom na kanale IRC i wyszukiwania w słowniku nieznanych brivla (słów-predykatów). W sumie swój zasób tych słów oceniam na niewiele więcej niż liczba słów kluczowych w C++ ;) cmavo to z kolei trochę inna historia – uważam je (i jest to chyba powszechne przekonanie) za część gramatyki, a nie słownictwa.“Zwróć uwagę, że lojban jest najwyraźniej optymalizowany pod prostotę gramatyczną i jednoznaczność, ale języki naturalne też „się optymalizowały” w jakimś kierunku. Na przykład by powiedzieć ‘milion’ potrzeba w j. polskim tylko 2 sylaby, a tu?”
A tu zależy od kontekstu owego miliona. Istnieje odpowiednie gismu:megdo :: x1 jest milionem x2 w sensie wielkości/wymiaru x3
dzięki któremu mogę np. powiedzieć:
le terdi cu megdo nanca ji’i li voxanono
Ziemia ma ok. 4.6 miliarda lat (dosłownie: 4600 milionów).a p. Hubert Urbański mógłby zwrócić się do uczestnika teleturnieju:
ti preti fi’o ve cnemu lo megdo
To jest pytanie za milion (dosłownie: nagradzające milionem).i tak dalej. Dokładny, krótki odpowiednik słowa ‘milion’ niekoniecznie jest więc potrzebny. Jeśli jednak tak koniecznie chcesz liczyć sylaby, no to faktycznie pięć (pa ki’o ki’o) to chyba najmniej, jeśli milion chcemy wyrazić jako liczbę. (Aczkolwiek nie znam w ogóle lojbańskiej notacji matematycznej – czyli mekso – a tam całkiem możliwe, że milion da się bez problemów wyrazić jako 1e6).
“Gramatyczne wywijasy też chyba funkcjonują po to, by było, hm, więcej redundancji, by łatwiej stosowało się język w mowie. Tak to sobie przynajmniej tłumaczyłem.”
To dotyczy chyba tylko języków z odmianą wyrazów (ale tu kłócić się nie będę – w końcu “znam” ich tylko cztery i wszystkie są europejskie). W angielskim jest na przykład mnóstwo przyimków, które – razem ze składnią – zastępują odmianę rzeczowników, a obowiązkowe zaimki osobowe pozwalają uniknąć odmiany rzeczowników. Wyrzuć którąś z tych rzeczy i jest problem, więc nie można powiedzieć, że występuje tu jakaś specjalna redundancja.“Nie wspomniałeś, jaki jest lojbanowy „0x” przed liczbami szesnastkowymi – zgaduję, że jest coś takiego? Niejednoznaczość w tym języku, jeszcze czego :)”
Jest ju’u (wym. żuhu) do określania podstawy systemu liczbowego. Np. li vaivai ju’u paxa to 0xFF, czyli 255.
-
Sataman:
June 24th, 2010 o 9:49Witam, podejrzewam, że pewnie ciężko jest Ci znaleść kogoś lub coś za pomocą czego mógłbyś trenować porozumiewanie się w tym języku. Polecam Ci te grę “Cantr” poczytaj o niej, w internecie można znaleść mnóstwo informacji na jej temat. Ja osobiście porozumiewam się w języku Polskim i angielskim w tej grze. Jeśli interesuje Cię odgrywanie roli, w prostej nie pochłaniającej wiele czasu grze przeglądarkowej polecam. Niedawno wprowadzili właśnie Język Lojbajn, wiec mógłbyś odgrywać rolę swoją postacią w tym włśsnie języku w społeczeństwie, które w tym języku się porozumiewa. Genialny sposób na trening :)
Pozdrawiam, Sataman
-
Xion:
June 24th, 2010 o 15:31“Witam, podejrzewam, że pewnie ciężko jest Ci znaleść kogoś lub coś za pomocą czego mógłbyś trenować porozumiewanie się w tym języku.”
Niespecjalnie – jak na razie #lojban mi do tego wystarcza :) Ale grze mogę się przyjrzeć, bo już co nieco o niej słyszałem i wydaje się, że może być ciekawa. W każdym razie spróbować pewnie nie zaszkodzi.
Recent posts
